Fort 49 „Krzesławice”

Jednowałowy fort artyleryjski, który jako pierwszy powstał w północno-wschodnim odcinku tzw. III pierścienia austriackich umocnień Twierdzy Kraków (pierścień ten o obwodzie ok. 60 km składał się z licznych fortów i innych umocnień lokalizowanych w odległości 7-10,5 km od centrum miasta). Wzniesiony w centrum wzgórz polodowcowych, rozciągających się łukiem od doliny Wisły do doliny Dłubni. Do głównych funkcji bojowych fortu należała obrona traktu sandomierskiego biegnącego ponad doliną Wisły (od 1899 roku wraz z linią kolejową do Kocmyrzowa, tzw. traktem proszowickim). Fort 49 „Krzesławice” posiada narys pięcioboku, z półbastionowym rozwinięciem koszar szyjowych. Główny element obrony to wał ziemny osłaniający odkryte stanowiska dla dział, umieszczone pomiędzy poprzecznicami (mieszczącymi 14_małych schronów pogotowia), poprzedzony suchą fosą. Fosa pierwotnie broniona była trzema kaponierami oraz otaczającym wał murem Carnota, usuniętym przed 1914 r. W partii szyjowej fortu znajdowały się koszary rozwinięte półbastionowo dla obrony placu broni, zaś w centralnej partii dzieła – schron główny, pierwotnie mieszczący skład broni i amunicji.

Makieta Fortu 49 „Krzesławice”, stan z 1886 roku (fot. Franciszek Dziadoń).

Na koszarach znajdował się niski ziemny wał ochrony zapola. Wał główny posiadał niewielkie stanowiska dla piechoty. Prócz tego, na stykach czół z barkami na wale stały działa mniejszych kalibrów do bliskiej obrony. Wjazd do fortu od strony zapola broniony był ziemnym bastionem obecnie nieistniejącym. Główną siłę ognia fortu tworzyły armaty kalibru 12 i 15 cm.
Cechy Fortu 49 „Krzesławice” typowe dla fortu artyleryjskiego austriackiej szkoły fortyfikacyjnej:

centralne położenie schronu głównego, zawierającego magazyny amunicyjne;
systematyczny układ zarysu;
beton jako zasadnicze i przeważające tworzywo partii kazamatowych;
budynki fortu odlane w całości z betonu i kryte płaszczami ziemnymi znacznej grubości (zwykle wtórnie porośnięte drzewami), a więc nie wystawiały na ostrzał swoich ścian (prócz czół kaponier);
przedbramie u wjazdu do koszar szyjowych na narysie bastionu w formie wolnostojącego muru ceglanego ze strzelnicami.

Nad bramą przedbramia znajdował się napis:

Brama przedbramia dodatkowo broniona była mostem zwodzonym. Przedbramie wyburzono ok. 1914 r.